Karta Praw Podstawowych – nie tylko teoretycznie

Karta praw podstawowych to akt prawny unii europejskiej obowiązujący we wszystkich państwach członkowskich, który gwarantuje poszanowanie godności i równe traktowanie wszystkich osób. W ostatnich latach wpływ tego dokumentu na kształtowanie unijnych polityk jest coraz większy. W odpowiedzi na przykłady łamania zasad praworządności, unijne instytucje starają się, by ten dokument stał na jej straży. Dlatego rola Karty podkreślana jest podczas wdrażania perspektywy finansowej na lata 2021-2027. 

Ważną rolę mają tu do odegrania organizacje społeczeństwa obywatelskiego – to przecież one (jak podkreślała chociażby Komisja Europejska w 2020 roku) gwarantują właściwe funkcjonowanie demokracji. Gwarantowana przez Kartę w artykule 12 wolność stowarzyszania się to stanowi niezaprzeczalną podstawę istnienia jakichkolwiek organizacji pozarządowych. Tylko to pokazuje, jak ważnym dokumentem dla trzeciego sektora jest Karta Praw Podstawowych.

Niedawno profesor Adam Bodnar w swoim felietonie na portalu NGO.PL przypominał o znaczeniu Karty. Wymienił pięć istniejących wokół niej mitów. Jednym z nich jest przekonanie, iż Karta Praw Podstawowych nie ma praktycznego znaczenia. Tymczasem jest ono realne. Zdaniem profesora „nie mruga się okiem” na jej postanowienia w trakcie procesów legislacyjnych toczących się w UE. Te zaś mają przełożenie na rzeczywistość, w której funkcjonują organizacje pozarządowe. Czy zatem Karta Praw Podstawowych może być skutecznym narzędziem do realizacji ich działań przez organizacje pozarządowe? Jak przekonują eksperci – jak najbardziej.

Narzędzie dla organizacji

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego to podmioty, które w sposób szczególny związane są z wartościami opisanymi w Karcie. To właśnie te organizacje zajmują się rzecznictwem, konfrontują się z niesprawiedliwymi przepisami czy praktykami administracji. Znaczenie zapisów Karty podczas podejmowania takich działań podkreśla dr Marta Gontarska z Uniwersytetu Dolnośląskiego DSW we Wrocławiu:

„Szczególnie ważną częścią jest ta poświęcona prawom obywatelskim, która odnosi się do relacji z instytucjami państwowymi na szczeblu krajowym i lokalnym. Prawo do petycji, do dobrej administracji, do dostępu do dokumentów to ważne kwestie w praktyce lokalnych organizacji patrzących na ręce władzy. Dobrze, kiedy zaangażowani obywatele i obywatelki wiedzą jakie mają możliwości dochodzenia swoich praw w europejskiej wspólnocie”.

Zatem dokument taki jak Karta Praw Podstawowych może być skutecznym instrumentem w egzekwowaniu praw obywatelskich. Jak podkreśla dr Gontarska, organizacje pozarządowe mogą szukać wsparcia w dokumentach UE. Tym bardziej, jeśli nie znajdują go w prawie krajowym czy lokalnym.

„Wolności opisane w Karcie, jak poszanowanie życia rodzinnego i prywatnego, wolność myśli, sumienia i religii czy wreszcie wolność do azylu są uniwersalnymi prawami człowieka, których naruszenia wymagają od organizacji podejmowania działań antydyskryminacyjnych czy monitorujących, jak choćby w przypadku grup mniejszościowych takich jak osoby z doświadczeniem uchodźstwa i migracji”

– dodaje dr Gontarska.